در دهه‌ی ۳۰خ، وقتی که دولتِ وقت سرگرم تدارک زمینه و طرح‌ریزی برای ایجاد تلویزیون بود، «حبیب‌الله ثابت» (معروف به ثابت‌پاسال) از بخش خصوصی پیش‌دستی کرد و پیشنهاد تأسیس یک ایستگاه فرستنده‌ی تلویزیونی را ارائه داد. «ثابت»؛ بازرگان و صنعت‌گر و کارآفرین ایرانی و از اعضای محفل بهائیان ایران در دوران دودمان پهلوی بود. «حبیب‌الله ثابت» با آوردن تکنولوژی‌های روز دنیا و گرفتن نمایندگیِ شرکت‌های خارجی و تأسیس کارخانه‌های متعدد، کمک بزرگی به مدرن و صنعتی‌شدن ایران کرد. او پایه‌گذار نخستین سازمان رادیو تلویزیون ملیِ ایران و اولین کارخانه‌ی صنعتیِ مبل ایران و کارخانه‌ی پپسی‌کولا بود.
نخستین فرستنده‌ی تلویزیونیِ ایران، ساعت ۵ بعد از ظهر جمعه ۱۱ مهرماه ۱۳۳۷، اولین برنامه‌ی خود را پخش کرد. در آن روز، «حبیب‌الله ثابت» در لابه‌لای صحبت‌هایش خطاب به مخاطبان تلویزیون گفت: «و اما شما بینندگان و شنوندگان عزیز! اگر وقتی قسمتی از برنامه را مطابق سلیقه‌ی خود نیافتید، با در نظرگرفتن اشکالات و این نکته‌ی مهم که ذوق و سلیقه‌ها مختلف است، بر ما ببخشید. به علاوه از شما تمنا داریم که ما را در اجرای این خدمت یاری کنید و نه‌تنها معایب و نقایص را گوشزد فرمایید، بلکه ما را از آنچه برای بهبود و تکمیل برنامه‌ها به نظرتان می‌رسد، کتباً یا شفاهاً برخوردار و قرین امتنان نمایید. ما برای این‌گونه پیشنهادها جوایزی ترتیب خواهیم داد که در آینده به اطلاع شما خواهد رسید…» این فرستنده که «تلویزیون ایران» نامیده می‌شد، ابتدا هر روز از ۶ بعد از ظهر تا ۱۰ شب برنامه داشت.
تلویزیون ایران به صورت خصوصی اداره می‌شد و متکی به درآمدِ خود از آگهی‌های تجارتی و تبلیغاتی بود. این سازمان پس از یک‌سال، فعالیت برنامه‌های روزانه‌ی خود را در تهران به ۵ ساعت افزایش داد و در سال ۱۳۴۰ فرستنده‌ی دیگری در آبادان و یک فرستنده‌ی تقویتی نیز در اهواز تأسیس کرد. رونق کار تلویزیون ایران، تصمیم حکومت را در تأسیس یک شبکه‌ی تلویزیونیِ سراسری قطعی‌تر کرد. بنابراین در سال ۱۳۴۳ یک گروه فرانسوی از سوی سازمان برنامه و بودجه، مأمور بررسی و طراحیِ یک مرکز تلویزیونی شد. سرانجام پس از تصویب طرح ایجاد تلویزیون ملی ایران، یک ایستگاه کوچک به وجود آمد و با امکاناتی ساده، پخش برنامه‌های آزمایشی را از سال ۱۳۴۵ آغاز کرد.
امکانات فنیِ تلویزیون در آن زمان به یک استودیو، ۳ دوربین و ۳ دستگاه ضبط مغناطیسی محدود می‌شد و از آنجایی که فرستنده‌ی تلویزیون ایران با سیستم ۵۲۵ خطیِ آمریکایی کار می‌کرد و سیستم تلویزیون ملی ۶۲۵ خطیِ اروپایی بود، تلویزیون ملی با نصب یک فرستنده‌ی ۲ کیلوواتی، با سیستم ۵۲۵ خطی بر بالای ساختمان «هتل هیلتون»، امکان استفاده از این شبکه را برای همه‌ی دارندگان تلویزیون با سیستم‌های مختلف، امکان‌پذیر کرد. مدتی کم‌تر از ۲ سال از تأسیس تلویزیون ملی نمی‌گذشت که در ۱۷ مردادماه ۱۳۴۷، نخستین مرکز تلویزیون ملی در ارومیه گشایش یافت و چندی بعد، مرکز تلویزیونی بندرعباس نیز به کار افتاد. مراکز تلویزیونی به تدریج یکی بعد از دیگری در شهرهای مختلف شروع به فعالیت کردند.
از آغاز شکل‌گیریِ تلویزیون، عده‌ی زیادی از فیلم‌سازان به علت امکانات مالیِ بیشتری که تلویزیون در اختیار سازندگان قرار می‌داد، جذب آن شدند. در نتیجه؛ تلویزیون به صورت یکی از مراکز مهم فیلم‌سازی در بخش دولتی درآمد و تعداد زیادی فیلم داستانی و مستند، از جمله مستند خبری (که درصد بیشتری را نسبت به دیگر انواع فیلم‌ها داشت) و سریال‌های گوناگون در آن ساخته شد. به گونه‌ای که حاصل کار فیلم‌سازان تلویزیونی تا قبل از انقلاب، نزدیک به هزار فیلم کوتاه و بلند بود. در ایران از همان سال‌های اولیه‌ی کار تلویزیون، ساخت سریال‌های بلند شروع شد. «امیرارسلان نامدار» از نخستین سریال‌های ایرانی‌ست که از تلویزیون ملی پخش شد. وظایف مراکز و شبکه‌های رادیو و تلویزیون بر ۳ اصلِ «اطلاعاتی و خبری»، «آموزش و فرهنگی» و «تفریحی و سرگرمی» مبتنی بود.
تلویزیون ملیِ ایران در سال‌های پس از انقلابِ سالِ ۱۳۵۷، با تغییر نام به «سیمای جمهوری اسلامی ایران» در قالب ۲ شبکه، برنامه‌های خود را شروع کرد. در سال‌های آغازینِ پس از انقلاب، بیشترین زمان برنامه‌های سیما به مستندهای سیاسیِ تبلیغاتی و اخبار سراسری اختصاص داشت. مستندهایی از پرونده‌های سیاسیِ عوامل رژیم سابق، عوامل گروه مجاهدین و پخش اعترافات آن‌ها، از آن جمله بود. به تناسب وضع بحرانیِ جامعه پس از انقلاب و به تبع آن، آغاز جنگ ایران و عراق نیز این روند به‌سوی فیلم‌های مستند از جنگ و جبهه تغییر مسیر داد.
نگارش و گردآوری؛ قجرتایم
منبع؛ مقاله‌ی همشهری
