با ورود فن مهم عکاسی به ایران در دوره‌ی قاجاریه، هنوز چندی نگذشته بود که در همان اول کار تهیه عکس از زنان و خرید فروش این تصاویر رایج شد! قهرمان میرزا سالور ملقب به عین‌السلطنه (آجودان حضور) خود یکی از شاهدین این ماجراست که در روزنامه‌ی خاطراتش چنین می‌نویسد:
«ششم رمضان المبارک- با سلیمان میرزا بازار رفتم. جمعیت مرد زیاد بود. معدودی زن در بازار تردد می‌کرد. هیچ ندیدم مردها خریدی کنند، اما برعکس زنان هریک مبلغی متاع خریده به‌دست داشتند. نمی‌دانم این همه پول را از کجا می‌آورند. دکان عکس فروشی رفتیم. عکس از زنان هم داشت. تمام را خودش انداخته، اسم و رسمشان را خوب میدانست. اما بیشتر بدشکل و بدترکیب بودند، یعنی عکس آنها را بد انداخته بود. چون زنان کمتر عکس می‌اندازند، اصول و وضع نشستن و لباسی که برای عکس خوب باشد نمیدانند چیست! عکاس هم آنقدر فهم و شعور ندارد که حالی کند و عکس را به قاعده و خوب بیندازد. بی‌مناسبتی لباس آنها و بد نشستن آنها و بی وقوفی عکاس عکس‌ها را ضایع کرده و بدبختانه از جلوه انداخته است!… برای افطار خانه‌ی حضرت والا خدمت جمعی از علما رفتیم!»
البته عکاسان حرفه‌ای هم در آن زمان بسیار بودند. از عکاس‌های با سابقه ابتدا (عبدالله‌خان قاجار) عکاس‌باشی را نام برد. عموی ناصرالدین‌شاه معیرالممالک و یکی از صیغه‌های شاه به اسم فخرالملوک که خود عکاس‌باشی وظیفه عکس‌برداری از مردان دربار را به عهده داشت و فخرالملوک و معیرالممالک عهده‌دار عکس‌برداری از زنان حرمسرا بودند. عزیزانم این تصاویر درباریان و زنان حرمسرای قاجار که در فضای مجازی میبینید، اکثرا توسط همین سه تن یا خود شاه گرفته شده است. گاهی عکس‌هایی از دخترکان گمنام برای شاه گرفته و فرستاده میشد، که در صورت رضایت صاحب عکس را پیشکش کنند.
البته ناصرالدین‌شاه به تصاویر خنده‌دار هم علاقه‌ی بسیار داشت. محمدحسن‌خان اعتمادالسلطنه در خاطرات خود از یک شخص رذلی به‌نام حاجی‌کربلایی علی نام برده که پنداری بیشتر لوده‌ی مخصوص امین‌السلطان بوده است؛ این شخص در دربار هم نان میخورده و چون صاحب هیچ هنری نبوده، با کشف عورت و دُشنام دادن به درباری‌ها و مردم بدبخت جلب توجه و برای ارتزاق کاسه‌لیسی میکرده؛ امین‌السلطان هم چندباری شیخ را لُخت میکند و عکسش را گرفته و برای خنده تقدیم شاه میکند.
نگارش و گردآوری: قجرتایم
برگرفته از روزنامه خاطرات عین‌السلطنه، ج یکم، تصحیح ایرج افشار، انتشارات اساطیر
روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه، تصحیح ایرج افشار، انتشارات امیرکبیر
عکس از آنتوان‌خان سوریوگین
