یکم/۱ فروردین‌ماه در تاریخ را می‌خوانید.
مناسبت‌ها
– عید نوروز در ایران و چند کشور دیگر…
وقایع
– تاج‌گذاری شاه‌اسماعیل صفوی در ۱۴ سالگی در تبریز در سال ۸۸۱خ
– تاج‌گذاری آغامحمدخان قاجار در ۴۰ سالگی در سال ۱۱۶۱خ
– در سال ۱۲۹۰خ؛ به‌دلیل باقی‌ماندن قوای بیگانه در خاک ایران، مردم از برگزاری مراسم جشن نوروز خودداری کردند. به‌دعوت علما، روز اول فروردین عزای ملی اعلام شده‌بود.
– در سال ۱۲۹۶خ؛ وثوق‌الدوله رئیس‌الوزراء، با تشکیل سپاه ۱۱ هزار نفرۀ جنوب، تحت فرماندهی بریتانیا موافقت کرد. نمایندگی‌های سیاسی روس و بریتانیا در ۱۰ مرداد سال گذشته، درخواست تشکیل سپاه جنوب به‌فرماندهی بریتانیا و افزایش نیروهای قزاق به‌فرماندهی روس‌ها را به سپهسالارِ اعظم، رئیس‌الوزراء داده‌بودند.
– اعلام تشکیل ادارۀ بلدیه در تهران و دیگر شهرها به‌دستور سیدضیاءالدین طباطبایی، نخست‌وزیر وقت ایران در سال ۱۳۰۰خ
– آغاز انتشار روزنامۀ الیک، قدیمی‌ترین روزنامۀ ارمنی در سال ۱۳۱۰خ
– تبدیل واحد پول ایران از قران به‌ریال در سال ۱۳۱۱خ
– تغییر نام پارس و پرشیا به‌ایران و اعلان آن به‌سراسر جهان، به‌دستور رضاشاه پهلوی در سال ۱۳۱۴خ
– آغاز بهره‌برداری از راه‌آهن سراسری ایران با حرکت نخستین قطار مسافربری از تهران به‌اهواز در سال ۱۳۱۸خ
– اعتصاب غذای ۳ روزۀ زندانیان سیاسی در ایران در سال ۱۴۰۰خ
زادروزها
– زادروز محمد میرزا کاشف‌السلطنه در سال ۱۲۴۴خ؛ دیپلمات، اصلاح‌گر، نویسنده، مشروطه‌خواه دورۀ قاجار و پهلوی و نخستین کسی که کِشت چای را در ایران رواج داد و به‌همین دلیل پدر چای ایران خوانده می‌شود.
– زادروز حبیب‌الله آموزگار در سال ۱۲۶۷خ؛ سناتور، وزیر، روزنامه‌نگار، مترجم، قاضی دادگستری، سیاست‌مدار و از چهره‌های فرهنگی و نویسندگان کتاب‌های درسی دورۀ پهلوی
– زادروز سیدمحمدرضا موسوی گلپایگانی در سال ۱۲۷۸خ؛ از مراجع تقلید و عالمان شیعه در دوران معاصر بود که پس از مرگ سیدحسین طباطبایی بروجردی، به مرجعیت رسید. او از زمرۀ مخالفان حکومت پهلوی و از همراهان سیدروح‌الله خمینی بود که پس از تبعید وی به‌عراق، بیانیه‌ها، اعلامیه‌ها، تلگراف‌ها و سخنرانی‌هایی در حمایت از سیدروح‌الله خمینی و انقلاب اسلامی ایراد کرد. تأسیس بیمارستان آیت‌الله گلپایگانی، مدارس علمیه، دارالقرآن الکریم و مجمع اسلامی جهانی لندن نیز از فعالیت‌های عام‌المنفعۀ این مرجع تقلید بود.
– زادروز سیدمحمدولی قرنی در سال ۱۲۹۲خ؛ سرلشکر نیروی زمینی شاهنشاهی و نخستین سپهبد و رئیس ستاد مشترک ارتش جمهوری‌اسلامی ایران از ۲۳ بهمن‌ماه ۱۳۵۷ تا ۷ فروردین‌ماه ۱۳۵۸خ، که چندماه پس از انقلاب به‌ضرب گلولۀ اعضای گروه فرقان در خانه‌اش ترور شد.
– زادروز شعبان جعفری (شعبون بی‌مخ، شعبان تاج‌بخش) در سال ۱۳۰۰خ؛ باستانی‌کار و زورخانه‌دار ایرانی، یکی از نام‌های جنجالی تاریخ معاصر ایران و از بازیگران مهم کودتای ۲۸ مرداد
– زادروز رضا نیازمند در سال ۱۳۰۰خ؛ کارآفرین، صنعت‌گر و مدیر اجرایی که از او به‌عنوان یکی از پایه‌گذاران توسعۀ صنعتی در اقتصاد ایران یاد می‌کنند. وی مؤسس سازمان مدیریت صنعتی و بنیان‌گذار سازمان گسترش و نُوسازی صنایع ایران بود. او همچنین تجربۀ نویسندگی کتاب‌های ارزشمند تاریخی را نیز دارد و خواهرزادۀ سپهبد زاهدی بود.
– زادروز قمر آریان در سال ۱۳۰۱خ؛ پژوهش‌گر و نویسنده، از نخستین فارغ‌التحصیلان زن از دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تهران
– زادروز حسن کامکار در سال ۱۳۰۲خ؛ بنیان‌گذار گروه موسیقی کامکارها و نوازندۀ ویولن
– زادروز عباس بلوکی‌فر در سال ۱۳۰۳؛ نقاش قهوه‌خانه‌ای ایرانی و از صاحب‌نظران این هنر
– زادروز مرضیه (خدیجه اشرف‌السادات مرتضایی) در سال ۱۳۰۳خ؛ خوانندۀ سرشناس
– زادروز خلیل طریقت‌پیما (پهلوان خلیل‌عقاب) در سال ۱۳۰۳خ؛ سیرک‌باز، باستانی‌کار، پهلوان و هنرپیشه‌ای که از وی با عنوان «پدر سیرک ایران» یاد می‌شود. به‌دلیل بلندکردن فیل ۲ تُنی، نام او در رکوردهای جهانی گینس ثبت شد.
– زادروز ابوالقاسم خزعلی در سال ۱۳۰۴خ؛ از تدوین‌کنندگان قانون اساسی جمهوری‌اسلامی، جزو هیئت بازنگری قانون اساسی جمهوری‌اسلامی ایران
– زادروز علی بهزادی در سال ۱۳۰۴خ؛ روزنامه‌نگار و بنیان‌گذار و مدیر مجلۀ هفتگی سپید و سیاه (از سال ۱۳۳۲ تا ۱۳۵۸خ) بود و در تابستان سال ۱۳۵۸خ توقیف شد. او در کتابش، توقیف مجله را به‌دستور شخص محمدرضاشاه پهلوی نسبت می‌دهد و فردای آن‌روز ۳۰ روزنامه و مجله به‌صورت فله‌ای تعطیل می‌شوند که مجلۀ سپید و سیاه نیز یکی از آنان بود. وی پس از انقلاب چاپ مجله را از سر گرفت، اما پس از مدتی دوباره به‌دلایل سیاسی توقیف شد. دختر او فرانه بهزادی هم از سال ۱۳۵۸خ مجلۀ پُرمخاطب و علمی دانستنی‌ها را منتشر کرد.
– زادروز علی‌محمد کاردان در سال ۱۳۰۶خ؛ متخصص تعلیم و تربیت و روان‌شناس
– زادروز عبدالحسین جلالیان در سال ۱۳۰۷خ؛ متخلص به‌جلالی، شاعر و حافظ‌پژوه
– زادروز سیف‌الله کامبخش‌فرد در سال ۱۳۰۸خ؛ باستان‌شناس و رئیس پیشین موزۀ ایران باستان
– زادروز پرویز کلانتری در سال ۱۳۱۰خ؛ طراح، نویسنده و روزنامه‌نگار، نقاش معاصر و از نقاشان مطرح نُوگرای ایران
– زادروز جمشید لایق در سال ۱۳۱۰خ؛ بازیگر و از مکررترین بازیگران بیضایی
– زادروز پری صابری در سال ۱۳۱۱خ؛ کارگردان تئاتر، نمایش‌نامه‌نویس و نویسندۀ رمان
– زادروز پریرخ دادستان در سال ۱۳۱۲خ؛ استاد روانشناسی دانشگاه تهران، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب و دانشگاه شهید بهشتی و یکی از بنیان‌گذاران روانشناسی نوین ایران و مادر روانشناسی ایران
– زادروز مجید دانش‌آراسته در سال ۱۳۱۶خ؛ نویسندۀ داستان کوتاه و رمان‌نویس اهل ایران
– زادروز کتایون مزداپور در سال ۱۳۲۲خ؛ زبان‌شناس و پژوهش‌گر زبان‌های باستانی
– زادروز فرهاد خسروخاور در سال ۱۳۲۷خ؛ مدرس عالی مطالعات اجتماعی پاریس و دکترای جامعه‌شناس ایرانی
– زادروز نوری کسرایی در سال ۱۳۳۰خ؛ بازیگر سینما اهل ایران
– زادروز محمدعلی طاهری در سال ۱۳۳۵خ؛ بنیان‌گذار مجموعۀ عرفان کیهانی (حلقۀ عرفان)
– زادروز حشمت‌الله طبرزدی در سال ۱۳۳۸خ؛ روزنامه‌نگار و فعال سیاسی که نخست طرفدار نظام جمهوری‌اسلامی و سپس منتقد آن شد و پس از دستگیری، محکوم به‌حبس و به زندان اوین منتقل شد.
– زادروز کاظم دارابی در سال ۱۳۳۸خ؛ فردی که به‌جرم هم‌دستی در ترور ۳ تَن از رهبران کُرد در جریان ترور میکونوس در آلمان توسط دادگاه فدرال آلمان پس از اثبات جرم او، به‌حبس ابد محکوم گردید. وی هیچ‌وقت اتهام دست‌داشتن در این پرونده را نپذیرفت. بر اساس قوانین آلمان، پروندۀ محکومین به‌حبس ابد پس از گذراندن ۱۵ سال قابل رسیدگی برای برخورداری از تخفیف مجازات و آزادی است و او پس از ۱۵ سال و ۶۴ روز در بامداد ۲۰ آذرماه ۱۳۸۶خ پس از آزادی از زندان از آلمان اخراج و به‌ایران فرستاده‌شد. او هنگام ورود مورد استقبال معاون وزارت خارجه قرار گرفت. همسر و ۳ فرزند وی در آلمان هستند و او نیز اجازۀ ملاقات با آن‌ها را ندارد.
– زادروز محسن فخری‌زاده مهابادی در سال ۱۳۴۰خ؛ معاون وزیر دفاع جمهوری‌اسلامی ایران و سردار سپاه‌پاسداران انقلاب‌اسلامی بود. او درحالی‌که ریاست سازمان پژوهش‌های نوین دفاعی را بر عهده داشت ترور شد و در پی شدت جراحات در بیمارستان درگذشت.
– زادروز سعید کاظمی آشتیانی در سال ۱۳۴۰خ؛ رئیس سابق پژوهش‌کدۀ رویان و جهاد دانشگاهی دانشگاه علوم پزشکی ایران و دارای درجۀ دکترای تخصصی جنین‌شناسی از دانشگاه تربیت مدرس بود که پس از تشکیل پژوهش‌کدۀ رویان، در رشد طب تولید مثل، فناوری سلول‌های بنیادی و همانندسازی در ایران نقش به‌سزایی داشت. کاظمی در سال ۱۳۸۳خ به‌عنوان چهره‌های ماندگار تقدیر شد. مرگ وی مشکوک بوده و منابع آگاه از ترور بیولوژیک وی توسط سازمان‌های جاسوسی بیگانه از جمله موساد خبر دادند که با ایجاد مسمومیت پنهانی از طریق مواد شیمیایی با پایۀ آمفی‌تامین‌ها دچار حملۀ قلبی شده‌است.
– زادروز فردین خلعتبری در سال ۱۳۴۳خ؛ موسیقی‌دان و آهنگ‌ساز ایرانی
– زادروز محمدرضا گلزار در سال ۱۳۵۶خ؛ بازیگر و خواننده‌ای که در سال ۱۳۸۵خ دریافت‌کنندۀ بیشترین دست‌مزد در بین بازیگران بود و یکی از گران‌ترین بازیگران ایران بوده‌است.
– زادروز مصطفی صالحی در سال ۱۳۶۷خ؛ از معترضان اعتراضات دی‌ماه ۱۳۹۶خ ایران که در سال ۱۳۹۶خ در شهر کهریزسنگ از توابع شهرستان نجف‌آباد در اصفهان دستگیر و در سال ۱۳۹۹خ اعدام شد. او پس از انتقال به‌سلول انفرادی جهت اجرای حکم اعدام، در ۲۴ ساعت پایان عمرش نتوانست با خانواده‌اش تماس بگیرد.
درگذشت
– درگذشت کلنل فضل‌الله‌خان در سال ۱۲۹۹خ؛ فرماندۀ هنگ چهارم ژاندارمری
– درگذشت مرتضی محجوبی در سال ۱۳۴۴خ؛ نوازندۀ پیانو و آهنگ‌ساز بسیاری از برنامه‌های گل‌ها
– درگذشت سیدجواد ظهیرالاسلام در سال ۱۳۴۴خ؛ روحانی و سیاست‌مدار دوران قاجار و پهلوی که پسر میرزا زین‌العابدین امام‌جمعه و ضیاءالسلطنه دختر ناصرالدین‌شاه بود. از مشاغل مهم او می‌توان تولیت مسجد سپهسالار، تولیت آستان قدس رضوی و سناتور انتصابی تهران در دورۀ اول مجلس سنا نام برد.
– درگذشت حسین خلعتبری مکرم در سال ۱۳۶۴خ؛ سرهنگ خلبان اف-۴ فانتوم ۲ نیروی هوایی ارتش شاهنشاهی ایران که نقش عمده‌ای در انهدام نیروی دریایی ارتش عراق در عملیات مروارید ایفا کرد. او به‌خاطر رشادت‌های فراوان در این عملیات به «شکارچی اوزا» معروف شد.
– درگذشت کلارا آبکار در سال ۱۳۷۵خ؛ نگارگر و مینیاتورساز و تذهیب‌کار ارمنی‌تبار اهل ایران
– درگذشت سروش خلیلی در سال ۱۳۸۵خ؛ هنرپیشۀ تئاتر، سینما و تلویزیون
– درگذشت محمد محمدی نیک (نام قبلی محمد درون‌پرور، معروف به محمد محمدی ری‌شهری) در سال ۱۴۰۱خ؛ روحانی شیعه، قاضی و سیاست‌مدار
