یکی از مشهورترین عکس‌های تاریخ از «واقعه‌ی میدان تیانآنمن» در چین که بسیاری را در سراسر جهان تحت تأثیر قرار داده، تصویر مرد جوانی‌ست که در مقابل صف طولانی از تانک‌های حکومت کمونیستی می‌ایستد و مانع از حرکت آن‌ها می‌شود و بر اثر همین موضوع به «مرد تانکی» شهرت یافت، اما ماجرای «اعتراضات میدان تیانآنمن» چه بود؟! در بهار سال ۱۹۸۹م، صدها هزار دانشجو و کارگر در میدان نمادین تیانآنمن (به معنیِ «دروازه‌ی صلح آسمانی») در قلب پکن گرد آمدند و درخواست خود را برای تغییر دموکراتیک در کشور مطرح کردند؛ این حرکت انگیزه‌ای برای شروع اعتراضات مشابه در سراسر کشور شد.
جرقه‌ی شروع این راهپیمایی‌ها، خبر درگذشت «هو یائوبانگ»، از رهبران پیشین حزب کمونیست چین بود که در مرحله‌ای برای بردن کشور به‌سوی یک نظام سیاسیِ بازتر تلاش کرد و تبدیل به نمادی برای «اصلاحات دموکراتیک» شده بود؛ پس در ۱۸ آوریل ۱۹۸۹م، هزاران تَن از دانشجویان با خبرِ شنیدنِ درگذشتِ او در میدان تیانآنمن گرد هم آمدند و به تدریج اقشار دیگری از مردم هم به آن‌ها پیوستند و یک‌روز بعد از آن تعداد معترضان به یک‌میلیون و ۲۰۰ هزار نفر رسید! صدها تَن از دانشجویان نیز در این میدان اعتصاب غذای خود را آغاز کردند. معترضان خواستار اصلاحات سیاسی و اجتماعیِ بیشتری بودند و این اعتراضات که هفت هفته ادامه یافت، در اوج خود بارقه‌ای از امید برای تغییر را در دل بسیاری روشن کرد، اما این امید دیری نپایید و برخی نیروهای مستعد برای پذیرش اصلاحات در داخل حزب کمونیست، حریف تندروها نشدند و پس از غلبه‌ی دوباره‌ی ایده‌ی تندروها در داخل حزب، دستور قتل‌عام معترضان صادر شد!
هفت هفته پس از آغاز اعتراضات، دولت چین ستون‌هایی از تانک و سربازان را راهیِ مرکز پایتخت کرد و این ستون‌های نظامی به‌روی راهپیمایان و حتی تماشاگران اعتراضات در خیابان‌های منتهی به تیانآنمن نیز آتش گشودند. چین تاکنون هیچ‌گاه آمار درستی از تعداد کشته‌های این رویداد ارائه نکرده، اما برآوردهای سازمان‌های حقوق بشری از چند صد نفر تا هزاران نفر متفاوت است. برآوردها همچنین حاکی از دستگیریِ حدود ۱۰ هزار نفر در حین یا بعد از اعتراضات و اعدام دَه‌ها نفر از دستگیرشدگان است. برخی معترضانی که موفق به گریز از این سرکوب شده و در تبعید به‌سر می‌برند، به خبرگزاری‌ها گفته‌اند که این درجه از سرکوب برای‌شان غیر مترقبه بوده و هیچ‌گاه انتظار وقوع کشتار این‌چنینی را در مرکز شهر پکن نداشتند!
این تصمیم دولت، تأثیری ماندگار بر چهره‌ی کشور گذاشت و حزب کمونیست با تقویت خود، اکنون از همیشه قدرت‌مندتر شده و «شی جین پینگ» (رئیس‌جمهور) اخیراً محدودیت‌های قانونیِ دوره‌ی ریاست‌جمهوری را هم از سر راه برداشته و راه تصدیِ مادام‌العمر را برای خود هموار کرده‌است. روزنامه‌های دولتیِ چین نیز در مقاله‌های خود نوع برخورد حکومت با درخواست‌کنندگان اصلاحات در تیانآنمن را «واکسینه‌کردن جامعه‌ی چین علیه هر گونه تلاطم سیاسی در آینده» توصیف کرده و به تمجید از این نوع برخورد پرداخته‌اند.
به موضوع عکس مشهور برگردیم؛ البته از واقعه‌ی میدان تیانآنمن تصاویر دیگری نیز وجود دارد، تصاویری از قتل‌عام و سرکوب معترضان و هرج‌و‌مرجی که خیابان‌های پکن را در برگرفته، اما تصویر مردی که بسته‌ی پلاستیکیِ خریدش را در دست دارد و مقابل خودروهای زرهی ایستاده، از برجستگی و تأثیرگذاریِ کم‌نظیری برخوردار است و بیننده را میخکوب می‌کند! این مرد در سراسر جهان به «مرد تانک‌ها» (یا مرد تانکی) مشهور شده‌است. این عکس در پنجم ژوئن ۱۹۸۹م توسط «جف وایدنر» عکاس «آسوشیتد پرس» در نزدیکیِ میدان تیانآنمن گرفته شده‌است؛ دقیقاً در بامداد سرکوب تیانآنمن.
پس از شبی که چینی‌ها یکی از خونین‌ترین سرکوب‌های حکومت کمونیستی را شاهد بودند و زمانی که کم‌تر کسی جرأت ورود به خیابان‌ها را داشت و هنوز تانک‌ها تمام خیابان‌های منتهی به میدان تیانآنمن را مسدود کرده‌بودند، «جف وایدنر» از بالکن هتل «بیجینگ» نظاره‌گر این صحنه بود. در تصاویر گرفته‌شده از این صحنه، مردی چینی با پیراهنی سفیدرنگ و شلواری تیره دیده می‌شود که در میانه‌ی بلواری بزرگ، مسیر حرکت تانک‌ها را سد کرده‌است! او علاوه بر ایستادن در مقابل تانک‌ها، روی اولین تانک می‌رود و حتی به اشاره‌ی سرباز داخل تانک که می‌خواهد او از محل دور شود، توجهی ندارد! او پس از حرکت دوباره‌ی تانک‌ها، بار دیگر به جلوی آن‌ها می‌دَوَد و بار دیگر آن‌ها را مجبور به توقف می‌کند و در نهایت با دخالت دیگر عابران (که گروهی آن‌ها را افرادی معمولی و گروهی لباس‌شخصی‌های حکومت خوانده‌اند) از محل دور می‌شود.
تصاویر مربوط به این لحظات به محض انتشار، به سرعت در سراسر جهان دست‌به‌دست شد و به بسیاری از رسانه‌های بین‌المللی راه یافت. پس از ثبت این لحظات تاریخی و شجاعانه، سرنوشت این مرد در هاله‌ای از ابهام فرو رفت و این معترض جوان از دیده‌ها ناپدید شد. تلاش‌های متعدد و جستجو در مکان‌های مختلف برای یافتن سرنخی از او نیز به جایی نرسید. برخی تأیید کرده‌اند که این مرد جوان، ۱۴ روز پس از این واقعه توسط مقامات چینی دستگیر و اعدام شده‌است. برخی دیگر پایانی کم‌تر تأسف‌برانگیز برای او حکایت کرده‌اند و بر این باورند که او در منطقه‌ای دوردست در چین زندگیِ منزوی را شروع کرده‌است. نشریه‌ی «دیلی اکسپرسِ» بریتانیا نیز حدود ۲۰ سال پیش ادعا کرد که در پیِ تحقیقاتش توانسته اطلاعاتی از او کسب کند. به گزارش این نشریه، این مرد جوان «وانگ ویلین» نام داشته‌است. او پسر یک کارگر چینی بوده و در زمان واقعه‌ی میدان تیانآنمن تنها ۱۹ سال داشته‌است. زنده یا مُرده، «وانگ ویلین» همچنان اسطوره است و ۳۰ سال پس از واقعه‌ی میدان تیانآنمن، قدرت اسطوره‌ایِ تصویر او از هر زمانی بیشتر شده‌است.
فیلم؛ پنجم ژوئن ۱۹۸۹م؛ «مرد تانکی» در میدان تیانآنمن راه ستون تانک‌های دولتی را سد کرد!
او به نماد فاجعه‌ی میدان تیانآنمن، همچنن نماد مقاومت صلح‌آمیز علیه سرکوب خشونت‌آمیز تبدیل شد و الهام‌بخش حرکت‌های مقاومتیِ بسیاری در سراسر جهان، از جمله در مصر و ترکیه گردید. در سال ۱۹۹۸م، هفته‌نامه‌ی آمریکاییِ «تایمز» شخصیت «وانگ ویلین» را در میان صد شخصیت برجسته‌ی تأثیرگذار در قرن ۲۰م قرار داد. وب‌سایت «ای‌اوال» (AOL) نیز این عکس را به‌عنوان یکی از ۱۰ عکس به‌یادماندنیِ تمام دوران‌ها انتخاب کرد. شخصیت رمزآلود «وانگ ویلین» اکنون به نماد آزادی و مبارزه‌طلبی تبدیل شده و در عکس‌ها و نمایش‌های تلویزیونی حتی در پوسترها و روی تی‌شرت آزادی‌خواهان، جاودانه مانده‌است.
«مرد تانک‌ها» (یا مرد تانکی) در فرهنگ مردمیِ جهان جای خود را باز کرده‌است؛ موضوع کتاب‌ها و فیلم‌های مستند و داستانی و نمایشگاه‌های بسیاری شده و الهام‌بخش بسیاری در جریان اعتراضات علیه دولت بوده‌است. همچنین در مکان‌های مختلفی از جهان نیز این صحنه به شیوه‌های مختلفی توسط هنرمندان بازسازی شده‌است. از جمله در تایوان به ابتکار یک هنرمند، مجسمه‌ی بادکنکیِ «مرد تانک‌ها» روبه‌روی یادمان «چیانگ کای‌شک» که با حزب کمونیست چین مبارزه کرد، نصب شده‌است. در شهر یرمو در ایالت کالیفرنیای آمریکا نیز مجسمه‌ی سنگیِ «وانگ ویلین» و تانک مقابلش را می‌توان دید. در بخش پایانی و پس از بررسیِ روایت «مرد تانک‌ها» (یا مرد تانکی)، بد نیست که آلبوم تصاویری از اعتراضات میدان تیانآنمن را مشاهده کنید.
نگارش و گردآوری؛ قجرتایم
